Góra Ślęża

Masyw Ślęży – Ślęża (718 m n.p.m.)

Lokalizacja

Góra Ślęża (dawniej także nazywana Sobótką, niem. Zobtenberg – Góra Sobótka) – jest najwyższym szczytem Masywu Ślęży, który położony jest 30 km od Wrocławia.

Informacje ogólne

Góra Ślęża jest najwyższym punktem Przedgórza Sudeckiego, należy do Korony Gór Polski, Korony Sudetów i Korony Sudetów Polskich. Pieczątkę do książeczki klubowej Zdobywcy KGP zdobyć można min. w Domu Turysty PTTK im. Romana Zmorskiego oraz w kościele pod wezwaniem Nawiedzenia NMP.

Pieczątka schowana pod zadaszeniem znajduje się przed wejściem po schodkach do Domu Turysty. Dostępna całodobowo, więc jeśli nie traficie na godziny otwarcia, a zależy Wam na pieczątce, nic straconego!

Szlaki piesze na Ślężę

– czerwony z Sobótki – 5,2 km, 2:08 h,

– czerwony z Sulistrowic – 3,6 km, 1:44 h,

– żółty z Sobótki – 5,4 km, 2:16 h,

– żółty z Przełęczy Tąpadła – 3,1 km, 1:24 h,

– niebieski z Sobótki – 4,1 km, 2:00 h,

– niebieski z Przełęczy Tąpadła – 4,7 km, 1:51 h.

Piesze wycieczki – szlaki turystyczne, propozycje tras, mapy, dojazd oraz parkingi:

Co zobaczyć

Dzisiaj Ślęża jest miejscem masowo odwiedzanym przez cały rok, stanowiąc doskonały punkt widokowy na Sudety (zwłaszcza Gór Sowich) i Nizinę Śląską z pobliskim Zalewem Mietkowskim i nieco odleglejszym Wrocławiem.

Ślęża atrakcje – z budowli znajdujących się na szczycie należy wymienić:

  • kościół pod wezwaniem Nawiedzenia NMP z 1852 roku. Balkon wokół wieży kościoła to doskonały punkt widokowy – wstęp płatny,

Msza święta w niedziele i święta o godzinie 14:00

  • Dom Turysty PTTK, schronisko im. Romana Zmorskiego zbudowane w 1908 roku. Do czasu rozwiązania problemu zaopatrzenia obiektu w wodę – woda w całości jest dowożona. Obiekt nie udziela noclegów i nie prowadzi pełnej gastronomii,

Godziny otwarcia:

Okres świąteczno-noworoczny 2024/2025:
24.12. – od 10 do 13 godziny, 25.12. – zamknięte, 26.12- od 11 do 17 godziny, 31.12. – od 10 do 17 godziny oraz od 19 do 1:00 godziny, 01.01. – od 11 do 17 godziny, 06.06. – od 10 do 17 godziny.

W sezonie zimowym od 1.11. do 30.03. Dom Turysty czynny codziennie od 10 do 17. W weekendy w godzinach 9-18.

  • RTCN Ślęża – Radiowo Telewizyjne Centrum Nadawcze Ślęża, wybudowane w 1958 roku z masztem anteny nadawczej z 1972 roku o wysokości 136 metrów,
  • krzyż milenijny z granitu postawiony w 2000 roku,
  • dwunastometrowa żelbetonowa wieża, składa się z trzech kondygnacji, wzniesiona krótko przed II wojną światową dla celów kartografii. Dziś stojąca na krańcu szczytowym Skał Zbójnickich służy jako punkt widokowy. Wstęp bezpłatny,
  • granitowa rzeźba kultowa „niedźwiedź”,
  • fragmenty XIII-wiecznych murów zamkowych pomiędzy kościołem a grupą gabrowych Skał Zamkowych.
Kościół pod wezwaniem Nawiedzenia NMP
Kościół pod wezwaniem Nawiedzenia NMP
Kościół pod wezwaniem Nawiedzenia NMP – w środku kościoła
Starożytna rzeźba kultowa – niedźwiedź
Dom Turysty
Dom Turysty
Dom Turysty oraz miejsce odpoczynku
Krzyż Milenijny
Wieża widokowa
Maszt radiowo – telewizyjny
„Owa góra wielkiej doznawała czci u wszystkich mieszkańców z powodu swego ogromu oraz przeznaczenia, jako, że odprawiano na niej przeklęte, pogańskie obrzędy”
– tak pisał o górze w początkach XI wieku niemiecki kronikarz Thiethmar, biskup z Merseburga (975 – 1018), jest to najstarszy znany zapis o Ślęży.
„Na słowiańskiej góry szczycie,
Pod jasną nadziei gwiazdą,
Zapisuję wróżby słowa:
Wróci, wróci w stare gniazdo
Stare prawo, stara mowa – I natchnione Słowian życie”
– tak pisał o Ślęży latem 1848 roku Roman Zmorski (1822 – 1867). Schronisko na Ślęży dnia 15 kwietnia 1967 roku nazwano imieniem Romana Zmorskiego. W 125 rocznicę tych słów, Oddział Wrocławski PTTK wmurował tablicę przy wejściu do schroniska (obecnie Domu Turysty).
„… Na Sobotnią to górę synu iść musisz, a u jej szczytu wody zaczerpnąć z zaczarowanego źródła. Jest to woda życia i ona matkę twoją uzdrowi. A pamiętaj jeno byś się w drodze nie obejrzał ni razu, jeśli to uczynisz w głaz się zamienisz …”

Etymologia nazwy

Nazwa góry pochodzi prawdopodobnie od starosłowiańskiego wyrazu ślęg („wilgoć, mokrość, mokra pogoda, błoto”), który oznacza miejsca podmokłe i spowite często mgłą. Słowo ślęg ma związek z panującym tutaj swoistym klimatem. Odosobnienie masywu, przy znacznych różnicach wysokości względnej (ok. 500 m) spowodowało, że klimat charakteryzuje się stosunkowo dużą ilością opadów.
Od słowa ślęg miały wziąć swe nazwy: rzeka Ślęza (płynąca przez rozległe mokradła), góra Ślęża (wilgotność masywu), plemię Ślężanie oraz w dalszej przyszłości wzięła się stąd nazwa całej krainy, Śląsk.

Historia

Piękna na tle pogodnego nieba, straszna w czasie burz była w dawnych wiekach miejscem pogańskiego kultu religijnego miejscowych plemion, uznawana za „siedzibę bogów” – Śląski Olimp. Początki kultu sięgają epoki brązu (700 r. p.n.e.), a upadek przypada na początki chrystianizacji tych obszarów w X i XI w. Rozkwit sanktuarium związany był z osadnictwem celtyckich Bojów. Pod koniec IV w. p.n.e. grupy Bojów założyły sanktuarium na górze Ślęży. Ośrodek kultu na Ślęży poświęcony był przede wszystkim bóstwu słonecznemu – kult solarny. Pozostałością tamtych czasów jest wiele rzeźb kultowych i równie tajemniczych kamiennych wałów usypanych wokół szczytów Ślęży, Raduni i Wieżycy.

Góra Ślęża jeszcze w XI w. słynęła z pogańskich praktyk religijnych. Jednym z nich było starosłowiańskie święto Kupały, święto radości i pojednania, którego centralnym punktem jest palenie ogniska zwanego Sobótką, związana jest z Górą Ślężą, obchodzone w okresie najdłuższego dnia, znane jeszcze dziś w Polsce pod nazwą „Sobótki”.

Ślężanie, plemię przybyłe w okresie wędrówki ludów (375 – 700 r. n.e.) zamieszkujące terytorium wokół góry Ślęży (ich ośrodek kultu religijnego) oraz nad rzeką Ślęzą (o etymologii wspólnej ze Ślężą). Nazwa plemienia pochodzi właśnie od nazwy góry i rzeki. Nazwa plemienia Ślężan została rozciągnięta na inne nadodrzańskie plemienia. W ten sposób w XII wieku ustaliła się jedna wywodząca się od plemienia Ślężan nazwa dla całego regionu, Śląsk. Nazwa krainy historycznej Śląsk pochodzi zatem od góry Ślęży i rzeki Ślęzy.

Geologia

Masyw Ślęży swe przeszło 500 metrowe wyniesienie ponad płaski teren Równiny Wrocławskiej, Równiny Świdnickiej oraz Kotliny Dzierżoniowskiej zawdzięcza bardzo odpornym skałom. Budują go dwa typy skał: magmowe i metamorficzne. Skały magmowe to gabra i granity a skały metamorficzne to amfibolity i serpentynity. Monumentalne rzeźby kultowe (dwa niedźwiedzie, mnich, grzyb, postać z rybą), znajdujące się w obrębie góry i u jej podnóża, zostały wykonane z rodzimego kamienia – granitu. Powstał w wyniku kolejnych ruchów górotwórczych, które spowodowały oddzielenie i wyodrębnienie Masywu, tworząc górę wyspową. Niekiedy błędnie przypisuje się mu miano wygasłego wulkanu.

Przez ostatnie 500 tysięcy lat na terenach Polski miały miejsce trzy zlodowacenia: południowopolskie, środkowopolskie i bałtyckie. W obszar Masywu Ślęży lodowiec wkroczył dwukrotnie. Podczas zlodowacenia środkowopolskiego szczyt Ślęży sterczał 70 m ponad lądolód w postaci samotnego nunataku. Liczne rumowiska skalne znajdujące się na zboczach Ślęży powstały w warunkach surowego klimatu peryglacjalnego panującego podczas ostatniego zlodowacenia – bałtyckiego.

Zamek na Ślęży

W XIII w. był on chyba drewniany, dopiero książę świdnicko – jaworski Bolko II w 1353 r. wzniósł tu warownie murowana. Jak wyglądała – też nie wiemy. Badania archeologiczne rozpoczęte w 2005 r. wykazały, że pod podłogą kościoła znajdują się średniowieczne mury. Zamek na przełomie XIV/XV w. stał się siedzibą rycerzy rabusiów, potem husytów i ponownie rozbójników. Kilka razy go zdobywano, w efekcie już nie odzyskiwał dawnej świetności. Z końcem XV w. opuszczono go, w 1543 r. zawaliła się jego wieża i stał się ruiną.

Zamek na szczycie Ślęży, który stał na miejscu kościółka do roku 1471 (wyobrażenie budowli).

Komersy – huczne imprezy studentów wrocławskich

W XIX wieku Ślęża była coraz częściej celem wycieczek niemieckich studentów wrocławskich. Odbywały się komersy od 1812 roku które trwały trzy – cztery dni: towarzystwo wyjeżdżało spod uniwersytetu wozami, pierwszy nocleg przypadał w gospodzie w Mirosławicach lub w Sobótce, drugiego dnia na jej rynku świętowano, odgrywając różne spektakle, trzeciego dnia przed świtem z pochodniami wyruszano na szczyt góry. Władze pruskie po około 30 latach zaczęły „studenckie rajdy” (dzisiejsze określenie) ograniczać, w obawie przed politycznymi wystąpieniami.

Huczne imprezy studentów wrocławskich.

Schroniska na Ślęży

W 1837 r. powstało pierwsze schronisko, zwane Mechowym Domkiem (Mooshaus lub Mooshutte), czynne tylko latem. Prowadzono tam księgę pamiątkową , do której w 1848 r. Roman Zmorski wpisał swój słynny patriotyczny wiersz. Dziś te słowa widnieją na tablicy przy wejściu do obecnego schroniska, a są nam znane z innej publikacji z 1849 r. Nie zachowały się bowiem księgi pamiątkowe ze Ślęży. Kolejny większy obiekt dla turystów powstał w latach 1851 – 1852, a więc jednocześnie z kościołem. Służył przez około 100 lat, a jego wygląd jest znany z wielu rysunków i pocztówek.

Schronisko powstałe w latach 1851 – 1852 (dziś nieistniejące)

Trzecie schronisko służy wszystkim do dziś, jedynie przebudowa z lat sześćdziesiątych XX w. niekorzystnie wpłynęła na jego bryłę. Kamień węgielny położono 6 maja 1907 r. , a otwarcie nastąpiło 23 maja 1908 r. Zaprojektował je znany wrocławski architekt Carl Klimm, a budowę sfinansował Edward Haase, właściciel browaru Mieszczańskiego we Wrocławiu. Całe przedsięwzięcie zainicjowało powstałe w 1885 r. Zobten – Gebrirgs – Verein (Towarzystwo Ślężańskie). Przedmiotem jego szczególnej dumy stała się sala przeznaczona tylko dla członków ZGV o bogatym wyposażeniu (dębowe boazerie, artystyczne meble, kute żyrandole i wieszaki z motywami zoomorficznymi, trofea myśliwskie). Wyposażenie tej sali w dużym stopniu zachowało się do dziś, ale nie jest ona dostępna dla turystów. W latach trzydziestych XX wieku powstała letnia restauracja. Dziś w jej miejscu znajduje się ujęcie wody.

Schronisko otwarte w 1908 roku
Widok na szczyt Ślęży – w środku drewniane schronisko (dziś nieistniejące)
Widok na szczyt Ślęży – po lewej stronie letnia restauracja (dziś nieistniejąca)

Kościół pod wezwaniem Nawiedzenia NMP

W drugiej połowie XVI w. augustianie wznieśli na ruinach zamku drewnianą kaplicę, a w latach 1698 – 1702 murowaną świątynię pw. Nawiedzenia NMP z bogatym prawdopodobnie wystrojem barokowym. Niestety, uległa ona całkowitemu zniszczeniu – w nocy z 4 na 5 czerwca 1834 r. kościół spłonął od uderzenia pioruna. Odbudowa dokonała się w latach 1851 – 1852 i w ten sposób powstał znajdujący się do dziś kościół. W jego południowej ścianie wmurowano zachowaną tablicę fundacyjną poprzedniej budowli. Dosłowne tłumaczenie inskrypcji widocznej na tablicy:
Bogu i Dziewicy odwiedzającej Elżbietę Jan od augustianów na Piasku, wrocławski opat, wzniósł i poświecił w roku 1702, dnia 11 lipca.
Kościół ma wieżę z balkonem, która umożliwia turystom podziwianie widoków oraz kiedyś prowadzenie pomiarów topograficznych. Te ostatnie rozpoczęto tu już w 1826 r., wznosząc tzw. Belweder z galerią widokową.

Kościół na szczycie Ślęży (przed pożarem)
Kościół na szczycie Ślęży (odbudowany po uderzeniu pioruna)